Obecnie mówi się, że dysleksję w Polsce ma 15% dzieci (dla wyobrażenia sobie skali problemu: w klasie 30 osobowej 5 ma dysleksję). Ważne jest aby te dzieci szybko zdiagnozować i wdrożyć odpowiednie zajęcia reedukacyjne i terapeutyczne. Istnieje szeroki wybór narzędzi terapeutycznych wspomagających proces reedukacji. Najważniejsze w tym procesie jest jednak współpraca logopedy, pedagoga, psychologa i rodziców. Tylko dzięki ich wspólnym wysiłkom wiele z objawów dysleksji można zminimalizować a nawet zlikwidować.
Obowiązująca definicja z 1963 roku przyjęta przez Światową Federację Neurologów brzmi : "Specyficzna rozwojowa dysleksja to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie"
Przyczyny dysleksji upatruje się w czynnikach patogennych działających uszkadzająco na centralny układ nerwowy. W grupie ryzyka są więc wszystkie dzieci z ciąż zagrożonych, z porodów przedwczesnych, z komplikacjami. Badania A. Galaburdy wykazały także zmiany strukturalne charakterystyczne dla dyslektycznych mózgów: brak typowej asymetrii półkul mózgowych w okolicy planum temporale, związanej z ośrodkiem czuciowym mowy. U osób z dysleksją stwierdzono słabszą lateralizację czynności mózgu. Szacuje się również, że ok 20-30% dzieci dyslektycznych odziedziczyło ją. Jeden z badaczy K. Hermann sformułował tezę, że dysleksja sprzężona jest z genem Y co powoduje, że wśród dyslektyków jest czterokrotnie więcej chłopców niż dziewczynek.
Dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń:
W praktyce rzadko spotyka się pełen zakres trudności dyslektycznych. Występować one mogą w postaci odosobnionej, lub jako zespół syndromów zaburzeń. Z reguł jednak, problemom w czytaniu towarzyszą trudności w pisowni, ale nie zawsze dysortografia współwystępuje z kłopotami z pisaniem. Najczęściej napotyka się na trudności z pisaniem u 13-16% uczniów, nieco rzadsze są problemy z czytaniem, 9-10%, natomiast najrzadziej rozpoznawanym zaburzeniem wśród dzieci jest dysgrafia – graficzna strona pisma – 4%.
Objawy dysleksji (symptomy ryzyka dysleksji) :
W ocenie ryzyka dysleksji rozwojowej można posłużyć się Skalą Ryzyka Dysleksji opracowaną przez Martę Bogdanowicz .Współwystępowanie wielu wymienionych objawów pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem tzw. ryzyka dysleksji.
Objawy sugerujące dysleksję można wykryć już w wieku przedszkolnym, jednak rzetelną diagnozę można postawić dopiero po 10 roku życia (od 4 klasy szkoły podstawowej). Pierwsze jej symptomy powinny zostać wychwycone przez nauczycieli w przedszkolu lub w tzw. zerówce. W drugim semestrze klasy zerowej można już dość jednoznacznie zakwalifikować dziecko do tak zwanej grupy ryzyka dysleksji. Powinien to zrobić nauczyciel terapeuta, pedagog lub logopeda w szkole (przedszkolu). Po dziesiątym roku życia, dzieci, u których utrzymują się objawy dysleksji, powinny zostać skierowane do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Dopiero wtedy można po przeprowadzeniu odpowiednich badań jednoznacznie zdiagnozować dysleksję i dopiero wtedy może być wystawiona opinia o dostosowaniu warunków egzaminacyjnych w szkole do dysfunkcji ucznia.
Punkt wyjścia dla diagnozy dysleksji stanowi niejednokrotnie diagnoza pedagogiczna dokonana przez nauczyciela w szkole. Nauczyciel ocenia postępy szkolne ucznia w oparciu o jego wypowiedzi pisemne i ustne, ich kompozycje, styl, poprawność ortograficzną. Na tej podstawie dokonuje on opisu trudności, jakie sprawia dziecku nauka szkolna i kieruje dziecko na specjalistyczne badania lekarskie, czy do poradni psychologiczno – pedagogicznej.
W poradniach psychologiczno – pedagogicznych badania w kierunku zdiagnozowania dysleksji wg. obowiązujących procedur obejmują:
1. Badanie pedagogiczne – ocenia się poziom opanowania czynności czytania i pisania.
2. Badanie psychologiczne – przeprowadza się je w celu dokonania oceny:
a. rozwoju intelektualnego dziecka,
b. rozwoju psychomotorycznego dziecka (mocnych stron i dysfunkcji rozwojowych) obejmującego ocenę:
- funkcji poznawczych (uwaga, percepcja, pamięć, wyobraźnia)
* przetwarzania wzrokowo - przestrzennego
* przetwarzania słuchowo – językowego
- funkcji ruchowych
* motoryki dużej (utrzymania prawidłowej równowagi)* motoryki małej
* lateralizacji czynności ruchowych
- integracji percepcyjno motorycznej* koordynacji wzrokowo - ruchowej
* koordynacji słuchowo - ruchowej
* koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej 243. Konsultacje z innymi specjalistami (np. by wykluczyć uszkodzenie danego narządu zmysłu):
* logopedą
* psychiatrą dziecięcym (rozpoznanie ewentualnych zaburzeń nerwicowych),
* foniatrą (audiologiem) (już niewielkie uszkodzenie słuchu w paśmie mowy rzędu 30dB może mieć wpływ na opanowanie czytania i pisania)* okulistą, optometrystą (Dotychczasowe wyniki badań optometrycznych sugerują, że istnieje pewna zależność między dysleksją a stanem i funkcjonowaniem układu wzrokowego. Zaburzenia układu wzrokowego w tych przypadkach dotyczą najczęściej widzenia obuocznego oraz akomodacji. Ponadto badacze dopatrują się również zaburzeń w polu widzenia i ruchach gałek ocznych. W piśmiennictwie specjalistycznym zwraca się uwagę także na ocenę innych parametrów układu wzrokowego, jak wady refrakcji, widzenie obuoczne, akomodacja, ruchomość oka .)
* neurologiem (wykluczenie zmian napadowych w mózgu, które mogą powodować krótkotrwałe zaniki świadomości, sugerujące nieuwagę.)
Wczesna diagnoza i terapia dysleksji (lub terapia symptomów ryzyka dysleksji) jest ogromnie ważna. U młodszych dzieci terapia postępuje szybciej i jest bardziej skuteczna. Plastyczny układ nerwowy poddaje się zmianom tym lepiej im mniejsze jest dziecko.
Wczesna diagnoza ryzyka dysleksji ma jeden podstawowy cel: indywidualnie dobrana terapia, korygująca te deficyty, które leżą u podłoża trudności w nauce. Dobór metody pracy terapeutycznej jest uzależniony od problemów dziecka i jego wieku. Ideałem by było, gdyby wszystkie dzieci ryzyka dysleksji zauważone były już w placówkach wychowania przedszkolnego. Terapia prowadzona z dzieckiem 5 letnim, które jeszcze nie jest świadome swoich trudności i w związku z tym nie ma jeszcze obniżonego poczucia własnej wartości jest najskuteczniejsza. Oczywiście niegdy nie jest za późno na pomoc i nigdy nie należy z niej rezygnować, trzeba się tylko przygotować na dłuższą pracę i mieć cierpliwość w czekaniu na pierwsze jej efekty.
Terapia dysleksji w Integros
W Centrum Terapii Integros dzieci, które prezentują zestaw cech kwalifikujących je do grupy "ryzyka dysleksji" , oraz te z już wydaną opinią o dysleksji, mają możliwość skorzystania z następujących terapii:
-terapia metodą integracji sensorycznej
Większość dzieci z dysleksją prezentuje szereg cech typowych dla zaburzeń integracji sensorycznej: nadruchliwość, problemy z koncentracją, nieprawidłowy chwyt ołówka, trudności z czuciem swojego ciała w przestrzeni, z różnicowaniem prawo-lewo, kłopoty z koordynacją, nadwrażliwość na niektóre bodźce, nieprawidłowa wymowa.
Kilkanaście lat badać dr Ayres, twórczyni metody oraz innych naukowców wykazało pozytywny wpływ terapii integracji sensorycznej na poprawę umiejętności czytania i koncentracji uwagi w porównaniu z grupą kontrolną. Terapia integracji sensorycznej może być zalecana tylko po szczegółowych badaniach i wykryciu swoistych dla integracji sensorycznej deficytów, mogących leżeć u podstaw trudności w uczeniu się.
Możliwe cele terapii:
-terapia pedagogiczna
Terapia pedagogiczna ma na celu usprawnianie zaburzonych funkcji, rzutujących na proces uczenia. Pedagog po zebraniu dokładnego wywiadu, zapoznaniu się z oczekiwaniami dziecka i rodziców i po dokonaniu wnikliwej diagnozy prowadzi zajęcia reedukacyjne.
Możliwe cele terapii:
-Metoda Tomatisa
Jest to trening uwagi słuchowej, który polega na stymulacji słuchu specjalnie dobranym i przetworzonym materiałem dźwiękowym. Poprzedzony jest on zawsze diagnozą badającą poziom uwagi słuchowej u danego dziecka i na podstawie tej diagnozy jest indywidualnie konstruowany plan terapii mający pozytywny wpływ na uwagę słuchową i koncentrację. Często symptomy dysleksji pokrywają się z symptomami typowymi dla zaburzeń uwagi słuchowej. Dzieje się tak, gdy sposób działania narządu słuchu ma również wpływ na przyswajanie sobie umiejętności czytania, pisania, a nawet na postawę ciała, koordynację ruchów i stany emocjonalne. Źródło zaburzeń uwagi słuchowej może leżeć już we wczesnym dzieciństwie. Powstaniu tego typu zaburzeń mogą sprzyjać np. częste zapalenia uszu lub przewlekłe zapalenie uszu (gdy dziecko przez jakiś czas jest częściowo odcięte od pewnej porcji dźwięków otoczenia). Ważną przyczyną zaburzeń uwagi słuchowej mogą być silne przeżycia emocjonalne, np. śmierć rodzica, adopcja, pobyt w szpitalu itp. Tomatis uważał, że w pewnym sensie uwaga słuchowa jest chęcią do komunikowania się jednostki z otaczającym światem. Osoby z zaburzeniami uwagi słuchowej wydają się czasem puszczać informacje „koło uszu” – trzeba im np. kilkakrotnie powtarzać pytania lub polecenia. Osoby takie są zwykle podejrzewane o niedosłuch. Często jednak ich narząd słuchu nie jest uszkodzony. Zaburzona jest u nich natomiast uwaga słuchowa.
Poniżej znajduje się lista objawów mogących sugerować istnienie u danej osoby zaburzeń uwagi słuchowej:
zaburzenia koncentracji uwagi, nadwrażliwość na dźwięki, błędna interpretacja pytań, mylenie podobnie brzmiących słów, konieczność powtarzania poleceń, monotonny głos, ubogie słownictwo, trudności z czytaniem i pisaniem, niemuzykalność, słaba koordynacja ruchowa i słabe umiejętności sportowe, niewyraźne pismo, mylenie strony lewej i prawej, męczliwość, nadaktywność, tendencje depresyjne, nadwrażliwość emocjonalna, brak wiary w siebie, nieśmiałość, drażliwość, wycofywanie się.
Możliwe cele terapii:
-terapia EEG-Biofeedback
Terapia EEG Biofeedback wykorzystuje czynność bioelektryczną mózgu. Dzięki specjalnie skonstruowanym grom komputerowym dziecko uczy się sterować czynnością swojego mózgu tak by np. zwiększyć swoje umiejętności koncentracji, obniżyć poziom stresu, poprawić pamięć.
-terapia ręki
Często zdarza się, że u podłoża problemów z pisaniem leży obniżone napięcie mięśniowe ręki i palców oraz obniżona umiejętność planowania ruchów precyzyjnych. W takich przypadkach wspaniałe rezultaty daje właśnie terapia ręki. Odpowiednio dobrane ćwiczenia siły, precyzji oraz płynności ruchów dają efekty w postaci:
Anna Polek
Bibliografia:
"Logopedia Pytania i Odpowiedzi" Podręcznik akademicki red. T.Gałkowski G.Jastrzębowska Opole 2003
Jagoda Cieszyńska "Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji" Kraków 2005
Violet F.Maas "Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej" Warszawa 1998
N. Adamczak "Ocena wybranych parametrów układu wzrokowego u dzieci i młodzieży z miasta Poznania ze zdiagnozowaną dysleksją"