Integracja sensoryczna to zdolność do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz własnego organizmu. Pozwala nam ona segregować, porządkować i składać razem pojedyncze bodźce w pełne funkcje mózgu.1
Twórcą teorii integracji sensorycznej jest dr A. Jean Ayers -profesor pedagogiki, pedagogiki specjalnej i terapii zajęciowej w Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Jako klinicysta pracowała z dziećmi i dorosłymi, którzy charakteryzowali się różnymi umysłowymi i fizycznymi niepełnosprawnościami. W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne sformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu się i uczeniu dziecka. Zweryfikowała postawioną hipotezę konstruując metody badawcze i przeprowadzając szereg badań, których wyniki zamieściła w kilkudziesięciu publikacjach. Metoda terapii której twórcą była Ayres dociera do Polski w 1993roku.
Czy naprawdę doceniamy jak ogromną wagę odgrywają w naszym życiu narządy zmysłów? To właśnie one odbierają bodźce z zewnątrz i przekazują je do ośrodkowego układu nerwowego (OUN) Niosą informacje o świecie, pozwalają poznawać go i uczyć się właściwie po nim poruszać. Niezliczone fragmenty informacji zmysłowych cały czas trafiają do naszego mózgu. Pochodzą one z oczu, uszy, zmysłu dotyku, zmysłu odbierającego siłę grawitacji i ruch ciała. Prawidłowa lokalizacja, segregacja i zarządzanie tymi informacjami jest niezbędna do prawidłowej percepcji, zachowania czy uczenia się. Gdy strumień jest zdezorganizowany, funkcjonowanie układu nerwowego może być jak godziny szczytu w mieście. Gdy natomiast wszystkie systemy sensoryczne funkcjonują prawidłowo i wrażenia są sprawnie organizowane na odpowiednich poziomach systemu nerwowego, to rozwój ruchowy, emocjonalny i poznawczy dziecka dokonuje się bez zakłóceń.
Procesy integracji sensorycznej dokonują się na różnych poziomach ośrodkowego układu nerwowego, jednak Ayres szczególnie podkreśla znaczenie ośrodków podkorowych w integracji sensorycznej. 2 Wszystkie ważne procesy umysłowe, szczególnie te odpowiedzialne za uczenie się zależą od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu, gdzie początek mają wszystkie procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia następuje bardziej szczegółowe opracowanie wrażeń w korze mózgowej. Jest to bardzo skomplikowany proces który prowadzi do postępów w uczeniu się. Nowo narodzone dziecko widzi, słyszy i czuje bodźce dochodzące do jego ciała, ale jest niezdolne do oceny odległości, określenia znaczenia dźwięku które słyszy, czy choćby chwycenia przedmiotu w zasięgu jego rąk. W miarę rozwoju zdolności do organizacji wrażeń dziecko stopniowo nabiera zdolność do skupiania uwagi na doznaniach, do organizowania swojego zachowania i wykonywania coraz bardziej złożonych czynności życia codziennego.
Układ nerwowy człowieka odbiera i rejestruje bodźce płynące ze zmysłów:
-wzroku
-słuchu-zlokalizowanego wewnątrz ucha środkowego
-węchu-zlokalizowanego w nosie, zwanym również zmysłem powonienia
-smaku-którego receptorami są brodawki smakowe zlokalizowane na języku
-dotyku skóry, określanego mianem zmysłu czucia powierzchownego, pozwala ocenić czy dane obiekty są ciepłe, zimne, szorstkie, czy gładkie,
-równowagi zlokalizowanego w błędniku ucha wewnętrznego, zwany również systemem przedsionkowym. Złożony z receptorów ruchu liniowego i rotacyjnego, dostarcza informacji o pozycji i ruchach głowy, tempie i kierunku przemieszczania, który wraz z systemem proprioceptywnym ma wpływ na subiektywną świadomość pozycji i ruchów ciała w przestrzeni, napięcie posturalne i równowagę, oraz stabilizację oczu podczas ruchów głowy.
-czucia ułożenia mięśni, ścięgien i stawów-nazywany inaczej zmysłem czucia głębokiego albo systemem propriorecepcji- odnosi się do informacji sensorycznych powodowanch przez ucisk, kurczenie się i rozciąganie mięśni, ścięgien i stawów, Informacje te powstają głównie podczas ruchu, ale również gdy siedzimy, stoimy czy leżymy. Dzięki tym informacjom mózg może kształtować właściwą postawę, a także kierować naszymi ruchami poza kontrolą wzrokową.
Przebieg procesów integracyjnych układu nerwowego jest niezwykle ważny szczególnie w pierwszych latach życia dziecka. Jeśli doświadczenia dziecka w odbiorze i rejestracji wrażeń zmysłowych są niepełne, jeśli jakiś etap w rozwoju znacznie się opóźnia lub jest pominięty, ogromnie utrudnione zostaje zdobycie tak rozwojowo zaawansowanych umiejętności jak mówienie, pisanie czy czytanie. Dla przykładu dzieci, które doświadczają zaburzeń integracyjnych procesów sensorycznych w zakresie zmysłów dotyku i propriorecepcji (a więc w strukturach niezbędnych do planowania motorycznego) nie mogą nauczyć się jeździć na rowerze, zapiąć guzika, chwycić prawidłowo ołówka. Wczesnorozwojowa, odpowiednia stymulacja może zapobiec zaburzeniom rozwojowym dziecka w zakresie rozwoju emocjonalnego, poznawczego, w tym procesów uczenia się.
1. Polly Godwin Emmos Lis McKendry Anderson "Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej" W-Wa 2007 s.15
2 Por za Zbigniew Przyrowski "Kwestionariusz Rozwoju sensomotorycznego" s 10