Terapia integracji sensorycznej w pracy z dziećmi autystycznymi
W artykule zostaną przedstawione najczęstsze objawy dotyczące niewłaściwych procesów sensorycznych u dzieci z autyzmem.
Autyzm u każdego dziecka z postawioną diagnozą ma inny obraz. Dzieci te sprawiają wrażenie niezainteresowanych nawiązywaniem więzi z otoczeniem, nie przytulają się, nie utrzymują kontaktu wzrokowego. Tymczasem u dzieci z autyzmem brak reakcji na bodźce zewnętrzne jest wtórny wobec deficytów w zakresie możliwości percepcyjnych. Brak zdolności radzenia sobie z licznymi bodźcami płynącymi z otoczenia skutkuje zamykaniem się na nie, lub przeciwnie, szeregiem zachowań o charakterze autostymulacyjnym i poszukującym.
Terapia integracji sensorycznej ma za cel poprawić (Za Ayres.):
-zakłóconą rejestrację bodźców i procesy modulacji reakcji sensorycznych,
-słabe inicjowanie,
-słabe planowanie motoryczne i organizację zachowania,
-osłabione umiejętności wyobrażeniowe,
-deficyty w zakresie ograniczenia możliwości poznawczych,
-umiejętności społeczne.
Twórczyni metody integracji sensorycznej wyróżniła trzy rodzaje problemów dotyczących niewłaściwych procesów sensorycznych u dzieci autystycznych.
Problemy związane z rejestracją bodźców wejściowych spowodowane nieprawidłową pracą układu limbicznego mózgu.
Problemy związane z zaburzeniami modulacji danych wejściowych.
Zakłócenia uruchamiania procesów motywacyjnych.
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci z autyzmem i postępowanie terapeutyczne:
Układ dotykowy:
Nietypowe oznaki to:
- poszukiwanie mocnego docisku,
- nietolerancja nowych rzeczy, ubrań, zabiegów higienicznych (szczególnie w obrębie twarzy, dłoni, stóp, nietolerancja delikatnego dotyku),
- drapanie się,
- używanie przez dziecko nietypowych reakcji obronnych (np. podpieranie się na pięściach a nie na dłoniach, chodzenie na palcach),
- szukanie i jednoczesne unikanie różnych faktur,
- trudności w utrzymywaniu przedmiotu
- tendencja do szukania dużej ilości doznań oralnych proprioceptywnych, gryzienia, żucia,
- dziecko szuka docisku na końcowe partie ciała np. stuka palcami, dociska uszy, nos, stawy,
- fascynacja wibrującymi zabawkami,
- machanie lub klaskanie rękami,
- chodzenie na palcach.
Układ przedsionkowy
Nietypowe objawy:
- poszukiwanie wrażeń przedsionkowych ( kręcenie się, nieustanny ruch, uderzenie się w uszy)
- unikanie wrażeń przedsionkowych (unikanie ruchu, niepewność grawitacyjna, niepokój przy zadaniach równoważnych).
System słuchowy
Oznaki zakłóceń odbioru wrażeń słuchowych mogą się przejawiać poprzez:
- Brak tolerancji głośniejszych dźwięków związanych z życiem codziennym (np. odkurzacza),
- wydawanie głośnych nietypowych dźwięków,
- uderzanie w uszy, zatykanie ich, zasłanianie,
- wychwytywanie odległych dźwięków z tł,a
- śpiewanie określonych powtarzających się fraz muzycznych,
- łatwa rozpraszalność uwagi.
System wzrokowy
Zakłócenia pracy systemu wzrokowego u dziecka z autyzmem mogą wyrażać się poprzez takie zachowania jak:
- dociskanie gałek ocznych palcami,
- fascynacja kątami i układem linii, wzorami i sekwencją układu elementów,
- fiksacją wzroku na wirujących obiektach,
- machanie rękami i palcami przed oczyma.
System węchowy i smakowy
Objawy nietolerancji na bodźce węchowe i smakowe:
- większa reaktywność na zapachy pomieszczeń,
- upodobanie do wąchania zapachów z ciała,
- częste branie do ust palców i intensywne ślinienie się,
- o nadwrażliwości smakowej świadczy preferencja smaku słodkiego i słonego,
- ograniczony repertuar żywieniowy, wzmożony odruch wymiotny.
Dla autyzmu charakterystyczny jest niezwykle zróżnicowany obraz kliniczny zachowania dziecka autystycznego. Widoczne jest to także podczas oceny funkcjonowania systemów zmysłów i podczas prowadzenia terapii integracji sensorycznej. W pracy z dziećmi autystycznymi najważniejsza jest celowa i kontrolowana stymulacja zmysłowa, której towarzyszy bieżące odczytywanie werbalnych i niewerbalnych sygnałów płynących od dziecka oraz praca nad normalizacją odbioru wrażeń zmysłowych, mająca na celu wyhamowywanie reakcji obronnych i ograniczanie zachowań o charakterze autostymulacyjnym. W trakcie terapii terapeuta manipuluje otoczeniem w taki sposób aby dostarczyć dziecku pożądanych bodźców nie narzucając mu ich. Największy postęp uzyskuje się wówczas gdy dziecko samodzielnie zaczyna kierować działaniami i inicjować akcję w otoczeniu. Zadaniem terapii integracji sensorycznej jest oddziaływanie na orientację, pobudzenie i uwagę co z kolei wpływa na kontakt wzrokowy i wytwarzanie dźwięków.
Teoria integracji sensorycznej dzieci z autyzmem jest ważnym narzędziem, którego użycie należy jednakże uważnie i nieustannie monitorować. Spodziewane efekty:
-poprawa zakłóconej rejestracji bodźców i procesów modulacji reakcji sensorycznych,
-poprawa planowania motorycznego i organizacji zachowania,
- poprawa organizacji zachowania,
- poprawa w zakresie umiejętności społecznych.
Anna Polek