Integracja Sensoryczna to skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. O zaburzeniach przetwarzania sensorycznego mówimy, gdy dochodzi do zakłóceń w tym procesie. Informacje pochodzące ze zmysłów nie są prawidłowo wykorzystane do adekwatnych odpowiedzi organizmu w reakcji na wyzwania świata zewnętrznego.

Zakłócenia w procesach integracji sensorycznej przejawiają się w różnych sferach. Najczęściej skutkują nieprawidłowościami z zakresu rozwoju fizycznego, emocjonalnego, poznawczego i społecznego.

Rozwój fizyczny

Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na rozwój fizyczny może obejmować przede wszystkim opóźnione nabywanie poszczególnych umiejętności ruchowych. Czasami dotyczy do raczkowania, chodzenia. Czasami jazdy na rowerze, stania na jednej nodze, rysowania, nabywania czynności samoobsługowych. Sporo dzieci z zaburzeniami z zakresu przetwarzania sensorycznego zmaga się z obniżonym napięciem posturalnym, trudnościami z zakresu planowania motorycznego, wykonywania szybkiej sekwencji ruchów niezbędnych do organizacji swojego zachowania. Często terapeuci integracji sensorycznej współpracują z fizjoterapeutami, lub sami posiadają takie kwalifikacje.

Rozwój poznawczy

Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na rozwój poznawczy to przede wszystkim wpływ nieprawidłowego przetwarzania informacji zmysłowych na rozwój umiejętności językowych , produkcji i rozumienia mowy, rozwoju procesów związanych z pamięcią i uwagą. Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej -aby się skoncentrować- często wymagają aranżowania otoczenia ubogiego w rozpraszające, obciążające ich układ nerwowy bodźce.

Rozwój emocjonalny

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego mają ogromny wpływ na rozwój emocjonalny dzieci. Dziecko nadwrażliwe, które „czuje za mocno” szybko ulega przeciążeniu. Jego układ nerwowy nie radzi sobie z napływającymi bodźcami. Im wyższy jest poziom niepokoju u dziecka, tym wrażliwość rośnie. Im większa wrażliwość, tym łatwiej o wejście w czerwoną strefę. Do czerwonej strefy przenosi się dziecko, gdy możliwości jego układu nerwowego zostaną przekroczone. Zachowania takie jak: drażliwość, płacz, złość, zmienne emocje, pobudzenie ruchowe- to zachowania typowe dla dziecka, które nie może poradzić sobie z napływającymi bodźcami. Zachowania te mogą niekorzystnie wpływać rozwój społeczny.

Rozwój społeczny

Nieprawidłowości w zakresie przetwarzania sensorycznego, w zakresie progów pobudzenia na poszczególne wrażenia zmysłowe utrudniają nabywanie kompetencji społecznych. Powodują, że osoba z zaburzeniami si znajduje się często poza optymalnym poziomem pobudzenia. Jej reakcje mogą być nietypowe i tym samym powodujące zakłócenia w nauce subtelności społecznego świata. Nadreaktywność sensoryczna, przeciążenie sensoryczne lub zachowania związane z ignorowaniem niektórych informacji zmysłowych bądź ich intensywnym poszukiwaniem powodują, że wraz z wiekiem narasta rozbieżność pomiędzy oczekiwanym a faktycznym stanem rozwoju społecznego jednostki. Jeśli nadaktywny poszukiwacz wrażeń nie nauczy się jak zaspokajać własne potrzeby stymulacji i samoregulacji w społecznie akceptowalny sposób- jego zachowanie spotka się ze społeczną dezaprobatą i odrzuceniem. Negatywną konsekwencją będzie spadek samooceny. Niska samoocena nie sprzyja motywacji do dostosowania się do społecznych i kulturowych wymogów. Stąd już krótka droga do stania się klasowym błaznem, do zachowań autodestrukcyjnych, działań opozycyjnych czy buntowniczych.

Objawy i trudności mogące stanowić wskazania do diagnozy i terapii Integracji Sensorycznej to:

Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności (nadruchliwość),

Obniżony poziom aktywności (ociężałość, pasywność, brak tolerancji na ruch, niepewność podczas poruszania się),

Trudności z koncentracją uwagi,

Opóźniony rozwój ruchowy, niezgrabność ruchowa, obniżony poziom koordynacji wzrokowo – ruchowej, trudności z utrzymaniem równowagi, problemy z samoobsługą i samodzielnością,

Zaburzenia praksji czyli planowania motorycznego,

Zaburzenia percepcji słuchowej,

Zaburzenia percepcji wzrokowej,

Opóźniony rozwój mowy,

Słaba organizacja zachowania (bałagan wokół swojej osoby, własnego miejsca pracy, słabe wyczucie odległości),

Zaburzone relacje społeczne i problemy w kontaktach społecznych z innymi ludźmi,

Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką (trudności z rozpoznawaniem liter, cyfr, mylenie i odwracanie liter, pismo lustrzane, przekręcanie sylab, wyrazów, czytanie wyrazów od końca, trudności z pamięciowym opanowaniem rachunków)

Obniżona sprawność w zakresie grafomotoryki (nieprawidłowe napięcie mięśniowe, nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego, szybka męczliwość, podpieranie się podczas pisania, czytania),

Niska samocena,

Problemy emocjonalne (nadpobudliwość emocjonalna, brak stabilności emocjonalnej, chwiejność, labilność emocji, reakcje lękowe, nieśmiałość).

Diagnoza Integracji Sensorycznej składa się z:

wywiadu z rodzicami dziecka,

wypełnienia Kwestionariusza Sensomotorycznego przez rodziców (ewentualnie Kwestionariusza Wrażliwości Dotykowej),

Obserwacji Klinicznej dziecka,

badania testowego Południowo Kalifornijskimi Testami Integracji Sensorycznej (dzieci od 4 r.ż. i podejmujących współpracę podczas badania testowego),

obserwacji zachowania dziecka podczas badania oraz ewentualnie obserwacji swobodnej zabawy dziecka i reakcji dziecka na stymulację sensoryczną.

Deficyty integracji sensorycznej często współwystępują z:

zespołem nadpobudliwości psychoruchowej,

zespołem Aspergera,

autyzmem,

mózgowym porażeniem dziecięcym,

zespołem Downa,

zespołem FAS,

zespołem kruchego X,

rozszczepem kręgosłupa oraz innymi zaburzeniami.

Wskazania do terapii Integracji Sensorycznej otrzymują również dzieci z: trudnościami w uczeniu się, z zaburzeniami mowy, z upośledzeniem umysłowym, z grupy ryzyka, z uszkodzeniami okołoporodowymi, z porodów wcześniaczych, niezgrabnością, ociężałością ruchową, z trudnościami w koncentracji uwagi.

Wszystkie wysoce skomplikowane procesy percepcyjne takie jak percepcja słuchowa, wzrokowa, mowa, zdolność czytania, pisania są zależne od procesów integracyjnych w zakresie podstawowych systemów zmysłowych: czuciowych, przedsionkowych, kinestetycznych, wzrokowych i słuchowych. Aby następował prawidłowy rozwój tych wyższych funkcji musi prawidłowo przebiegać proces integracji sensorycznej w pierwszych latach życia dziecka. Teoria integracji sensorycznej jest tą, która w oparciu o szerokie badania i w zgodzie z wiedzą z zakresu neurofizjologii, psychologii i pedagogiki daje wskazówki do właściwej stymulacji rozwojowej dziecka oraz umożliwia badanie, diagnozowanie i terapię zaburzeń w tym zakresie.

Na czym polega terapia integracji sensorycznej?

Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy” w której dziecko chętnie uczestniczy i ma przekonanie, że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Podczas terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile kreuje takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi.

Zajęcia odbywają się w sali gimnastycznej lub dużym pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego, ale również wzrokowego, słuchowego i węchowego. Atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby ujarzmiania środowiska. Dziecko czując, że odnosi sukcesy w coraz większej ilości coraz bardziej skomplikowanych zadań podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną co zaczynają zauważać rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku.