Najpowszechniej uważa się, że mózgowe porażenie dziecięce jest to zbiorcze pojęcie obejmujące trwałe, lecz zmieniające się na przestrzeni lat, różnorodne zaburzenia napięcia mięśni, czynności ruchowych i postawy wywołanych uszkodzeniem struktur mózgu, regulujących dowolne czynności człowieka, którymi są:
-układ piramidowy
-układ pozapiramidowy
-móżdżek.
Poza uszkodzeniem tych struktur powodem mogą być też nieprawidłowości w jego rozwoju nabyte w okresach życia: wewnątrz łonowego, okołoporodowym lub wkrótce po urodzeniu.
Nowe wyniki badań naukowych dostarczają dowodów że mpdz (mózgowe porażenie dziecięce) jest uwarunkowane wielo czynnikowo i trzeba brać pod uwagę znacznie częściej niż sądzono, wpływ czynników genetycznych, a także szkodliwie działających na matkę jeszcze przed poczęciem dziecka
jest najczęściej powodem niepełnosprawności i stanowi najliczniejszą podgrupę zaburzeń ruchowych wieku rozwojowego. W Polsce na około 40-50 tysięcy niepełnosprawnych dzieci i młodzieży, ponad połowa to pacjenci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Częstość występowania mpdz ocenia się na 2-3 promille z nieznaczną przewagą chłopców.
Powstałe z różnych przyczyn uszkodzenie nie w pełni rozwiniętych i dojrzałych okolic mózgu kontrolujących rozwój i wykonywanie ruchów jest trwałe i nie pogłębia się. To objawy się zmieniają. Na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia napięcia mięśni i czynności ruchowych. Z powodu nieprawidłowego napięcia mięśni, które początkowo jest zwykle obniżone dziecko posługuje się możliwymi do wykonania przez siebie ruchami, zwiększając stopniowo napięcie w niektórych grupach mięśni powodując powstanie nieprawidłowych wzorców ruchowych, charakterystycznych dla poszczególnych postaci mpdz.
1. Obustronny niedowład kurczowy (diplegia spastica) charakteryzuje się większym nasileniem zmian w kończynach dolnych niż górnych.
Najczęstsza przyczyna: krwawienie, niedotlenienie i niedokrwienie w okresie okołoporodowym, szczególnie wśród wcześniaków i noworodków z niską masą ciała, czyli tzw. zespół okołoporodowej encefalopatii niedotlenieniowo-niedokrwiennej (OENN).
Rozpoznanie najtrudniejsze w pierwszych miesiącach życia, gdyż rozwój głowy i obręczy barkowej postępuje prawidłowo, opóźnione i nieprawidłowe jest siadanie, pełzanie, chodzenie, czworakowanie. Dzieci postawione przywodzą, a często nawet krzyżują obie nogi ustawiając stopy na palcach. Często występują wady wzroku i zez, rozwój umysłowy najczęściej jest prawidłowy.
2. Obustronny niedowład połowiczy (hemiplegia bilateralis) jest najcięższą postacią mpdz.
Najczęstsza przyczyna: przewlekłe niedotlenienie i inne długo działające na płód w łonie matki czynniki szkodliwe.
Rozpoznanie: nieprawidłowości ujawniają się wkrótce po urodzeniu, rozwój dziecka jest znacznie opóźniony. W wielu przypadkach dziecko nie osiąga możliwości samodzielnego poruszania się, wymaga stałej opieki. Często współwystępuje niedorozwój umysłowy, padaczka, zaburzenia mowy.
3. Niedowład połowiczy (hemiplegia) dotyczy zaburzeń kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie. Może być prawo lub lewo strony w zależności od tego, czy uszkodzenie mózgu zlokalizowane jest w prawej czy lewej półkuli. Niedowład występuje po przeciwnej stronie ciała w stosunku do umiejscowienia uszkodzenia.
Najczęstsza przyczyna: u noworodków donoszonych u których nastąpiło niedotlenienie, krwawienie do mózgu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Rozpoznanie: asymetria w ruchach i układaniu kończyn. W miarę wzrostu te różnice pogłębiają się, kończyny niedowładne rosną wolniej, mają ograniczone czucie. Często współwystępuje padaczka. Rozwój umysłowy w większości przypadków prawidłowy.
4. Postać pozapiramidowa (athetosis dyskinesis)
Najczęstsza przyczyna: wysoki poziom bilirubiny we krwi noworodka z powodu konfliktu serologicznego. Może współwystępować z uszkodzonym słuchem.
Rozpoznanie: charakteryzuje się występowaniem niekontrolowanych ruchów , które są niezależne od woli i utrudniają rozwój ruchowy, mowy i czynność rąk. Rozwój umysłowy najczęściej prawidłowy.
5. Postać móżdżkowa (ataxia) występuje najrzadziej
Najczęstsza przyczyna: zaburzenia rozwojowe i uszkodzenie móżdżku.
Rozpoznanie: występują zaburzenia napięcia mięśni (obniżenie), koordynacji ruchów, zaburzenia równowagi, drżenia zamiarowe, niemożność dostosowania siły i zakresu ruchów do potrzeb. Występuję również zaburzenia mowy i oczopląs.
6. Postacie mieszane gdy uszkodzeniu uległo wiele struktur mózgu
Stopień nasilenia zaburzeń zależy również od rozległości i ciężkości uszkodzenia mózgu. Wyróżnia się więc postacie mpdz: lekkie, średnie i znaczne.
Zaburzenia ruchowe w mózgowym porażeniu dziecięcym mogą współistnieć z innymi problemami:
Rozwój umysłowy- najczęściej prawidłowy. Upośledzenie umysłowe dotyka 20% dzieci z mpdz.
Padaczka- występuje u ok 30 % dzieci z mpdz. Wymaga specjalistycznego leczenia.
Zaburzenia mowy- są jedną z najczęstszych współistniejących dysfunkcji (u ok 75%). Nazywane są one dyzartycznymi, gdyż wywołują je zaburzenia ośrodkowego unerwienia mięśni i narządów artykulacyjnych oraz oddechowych.
Zaburzenia wzroku- występują u ok 50 % przypadków dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Zaburzenia w zachowaniu-w mniejszym lub większym stopniu występują u wszystkich dzieci z mpdz.
Diagnostyka i leczenie
W mózgowym porażeniu dziecięcym pewne uszkodzenia są nieodwracalne. Duże możliwości kompensacyjne naszego mózgu dają duże szanse na poprawę stanu psychofizycznego dziecka. Kompleksowe usprawnianie powinno rozpocząć się jak najwcześniej.
Pomoc nieść mogą specjaliści z różnych dziedzin;
-neurolog - pierwszy postawi diagnozę, kieruje do poradni lub do lekarza rehabilitacji,oceni zmiany w mózgu ich rozległość.
-ortopeda- z uwagi na możliwość wystąpienia zwichnięć w obrębie stawów biodrowych lub innych nieprawidłowości w obrębie układu kostnego. Ortopeda zadecyduje też o doborze sprzętu rehabilitacyjnego i zastosowaniu zabiegów profilaktycznych.
-logopeda, pedagog, psycholog-wielokierunkowe wspomaganie rozwoju intelektualnego, by jak najlepiej przygotować dzieci z mpdz do podjęcia obowiązku szkolnego.
Rehabilitacja ruchowa dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym ma na celu:
-ograniczenie negatywnych skutków spowodowanych unieruchomieniem
-uaktywnienie nerwowo-mięśniowe porażonych części ciała,
-usprawnienie zdrowych części ciała,
-wyrobienie i wyuczenie ważnych umiejętności życiowych.
Rozwój ruchowy dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym przebiega w odmienny sposób w każdej z wymienionych postaci. Wspomaganie stosowane w metodzie rehabilitacji NDT Bobath uwzględnia te różnice. Uzupełnieniem specjalistycznej rehabilitacji jest zawsze prawidłowa pielęgnacja dziecka, opieka zapewniająca poczucie bezpieczeństwa i miłości.